غیر از سال های ۹۷ و ۹۸ که به دلیل بارش‌های سیل آسا و آبگیری تالاب‌ها و کانون‌های داخلی و خارجی گرد و غبار، که در آن ایام آمار روزهای آبی آسمان خوزستان بالا رفت و ساکنان این استان تعداد انگشت شماری روزهای گرد و غبار را شاهد بودند ولی بار دیگر با کاهش دوباره بارندگی‌های در ۲ سال اخیر روند افزایش تعداد روزهای گرد و غبار در این استان افزایش یافته است.
مسوولان دولت گذشته که این کاهش روزهای گرد و غبار را ناشی از عملکرد خود و ثمر بخش بودن اقدام های همراه با تدبیر خود برای مقابله با ریزگردها می‌دانستند به جای تحلیل درست شرایط و استمرار برنامه ریزی صورت گرفته، در نخستین اقدام ردیف اعتباری مقابله با ریزگردها را در بودجه سال‌های بعد قطع کردند تصمیمی اشتباه که به نظر می‌رسد دولت مردمی سیزدهم در راستای تغییر ریل این مسیر است.
حدود ۱۵ سال قبل بود که شهرهای خوزستان شاهد ورود نخستین توده بزرگ گرد و غبار از عراق بود، توده‌ای که حجم بالای ذرات آن آسمان این استان را در برگرفت و تا چند روز ادامه داشت اگر چه شهروندان بسیاری را به دلیل مشکلات تنفسی راهی بیمارستان کرد ولی برخی مسوولان ارشد وقت در واکنش خود، این خاک ها را تربت متبرک از کربلا و سرزمین های مقدس عراق دانستند.
زمان زیادی طول نکشید که ورود پی در پی توده های گرد و غبار به خوزستان زنگ خطر جدی بودن شرایط را به صدا در آورد که متعاقب آن تشکیل کارگروه ملی مقابله با ریزگردها، تصویب قانون هوا پاک، استقرار بیشترین دستگاه های سنجش آلودگی در خوزستان، آغاز طرح های احیای تالاب‌ها، شناسایی و برنامه ریزی برای جنگل کاری در کانون های داخلی ریزگرد از جمله برنامه هایی بود که در این استان در طی سال های اخیر اجرا ولی به دلیل موقتی بودن این اقدام ها در دولت های گذشته، نتوانست جلوی ریزگردها را در این استان بگیرد.
تنها در سال جدید که کمتر از ۴۰ روز از آغاز آن گذشته است تاکنون چندین بار شهرستان‌های خوزستان را ریزگردها دربرگرفته است که از جمله در هفته جاری شاخص کیفی هوای را در برخی نقاط در شرایط خطرناک قرار داد. دیروز سه‌شنبه نیز ۱۸ شهرستان خوزستان درگیر پدیده گرد و غبار بودند که در ساعت ۱۳ میزان گرد و غبار در امیدیه به ۳۱ برابر حد مجاز، در ساعت ۱۰ صبح در اهواز به ۲۲ برابر حد مجاز، و در ساعت هشت صبح در خرمشهر و آبادان به ۱۲ برابر حدمجاز رسید.
آقایان چرا هنوز غافلگیر می‌شوید
عباس یکی از صدها نفری است که روز دوشنبه با وقوع پدیده گرد و غبار در خوزستان با دارا بودن علایم تنفسی به مراکز درمانی اهواز مراجعه و زیر مراقبت قرار گرفته است. اگر چه سرفه‌های پی در پی از زیر ماسک اکسیژن امانش را بریده بود ولی معتقد بود که خوش شانس است که در شلوغی بیمارستان تختی نصیبش شده است.
او که بی حالی اش نتوانست جلوی عصبانیتش را بگیرد، می‌گوید: “آقایان مسوول چرا هنوز غافلگیر می‌شوید! سال هاست که به جای باران از آسمان خوزستان خاک(گرد و غبار) می‌بارد. ما دیگر عادت کرده ایم ولی به نظر می رسد که مسولان عادت کرده‌اند… این همه دستگاه هواشناسی نمی‌تواند شرایط را پیش بینی کند…. اگر به موقع و درست اعلام کنند مثل من که آسم دارم دیگر از خانه خارج نمی شوم.”
عباس که یک خط درمیان، ماسک صورتش را در آورده تا نفسی تازه کند و به صحبت ادامه دهد، ادامه می‌دهد: “البته کار از ماسک و خارج نشدن از خانه هم گذشته است، اینقدر تعداد روزهای گرد و غبار زیاد شده که باید خودم را در خانه را حبس کنم.” دو دستش را به ناچاری بالا می‌آورد و ادامه می‌دهد” شاید باید به فکر رفتن از خوزستان باشم.”
خاک‌شُش نداریم!
علاوه بر ۲ ماسکی که به صورت دارد، با دست چادرش را هم جلوی دهانش قرار داده و با دست دیگر کودک هشت ساله‌اش را. خودش کارمند است و پسرش دانش آموز. می‌گوید:” این بار حداقل از روز قبل گفتند که مقاطع ابتدایی تعطیل است ولی در دفعات قبل، اینقدر تعطیلی مدارس دیر اعلام می‌شد که وقتی می‌فهمیدیم تعطیل اعلام شده که بچه‌ها پشت در بسته مدرسه بودند…نمی‌دانم چرا این طور تصمیم گیری می‌کنند؟!
او که زینب نام دارد و ۳۵ سالی سن، ادامه می‌دهد: “به خدا خاک‌شُش نداریم! چه گناهی کرده‌ایم که کارمند شده ایم؟ اعلام ۲ ساعت تاخیر در آغاز به کار ادارات چه تاثیری دارد؟ ضمن اینکه اگر کل روز هم تعطیل اعلام کنند مشکل حل نمی شود، باید فکر اساسی کنند.”
آماده باش بیمارستان‌ها
گرد و غبار در خوزستان همان و مراجعه گسترده مردم به بیمارستان‌ها همان. ورود توده‌های گرد و غبار به خوزستان که تا در مواردی تا چند ۱۰برابر حد استاندارد نیز رسیده است، حتی در مواردی موجب از کار افتادن دستگاه های سنجش ذرات معلق در هوا نیز شده است، علاوه بر اینکه سلامت مردم استان را به خطر انداخته و حجم بالایی از بیمار را بر سیستم درمانی استان تحمیل می‌کند.
دکتر حبیب حی بُر معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز با بیان اینکه تنها در روز دوشنبه هفته جاری ۴۳۴ بیمار دارای علایم تنفسی به مراکز درمانی خوزستان مراجعه و زیر مراقبت قرار گرفتند می گوید: از عموم مردم به ویژه بیماران قلبی، تنفسی و سالمندان درخواست داریم در وضعیت بروز گرد و غبار، توصیه‌های پزشکی را کاملا رعایت کنند و هنگام قرار گرفتن شاخص آلایندگی در وضعیت خطرناک، درحد امکان از منزل خارج نشوند.
فرستاده ویژه رییس جمهور به خوزستان
۱۶ اسفند پارسال که تنها چند ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم می‌گذشت، ورود توده گرد و غبار به خوزستان باز هم اخبار این استان را یکبار دیگر به صدر اخبار آورد، اما تفاوت آن با دفعات قبل، اعزام معاون اجرایی رییس جمهور به خوزستان برای بررسی اقدام‌های انجام شده و تهیه گزارش جامع پیرامون کارهای انجام شده و در دست اقدام مقابله با گرد و غبار بود.
معاون اجرایی رییس جمهور در سفر ۲ روزه به خوزستان از دستور ویژه رییس جمهور برای پیگیری وضعیت ریزگردها در سفر به خوزستان خبر داد و گفته بود: گزارش جامعی از وضعیت ریزگردها با بازدید میدانی از خوزستان، به رییس جمهور و شورای عالی محیط زیست برای اخذ تصمیم لازم ارایه می‌شود.
سیدصولت مرتضوی که در آن سفر از نزدیک در کانون های گرد و غبار داخلی خوزستان و طرح های بیابان زدایی آن را از نزدیک بازدید کرد تاکید کرده بود که برای کنترل کانون‌های ریزگرد داخلی تصمیم های خوبی گرفته شده و منابعی نیز برای آن در نظر گرفته شده است که برای سرعت بخشی به این موضوع پرداخت آنها تسریع می‌شود.
جهاد سپاه در بیابان های خوزستان
اواخر سال ۹۵ و وقوع همزمان رطوبت بالای هوا و وقوع گرد و غبار که ترکیب رطوبت و خاک، لایه عایقی را بر روی تاسیسات برق رسانی شهری در خوزستان ایجاد کرده بود، قطعی سراسری برق اهواز و ۱۲ شهرستان خوزستان در نتیجه قطع آب، تلفن، اینترنت و حتی گاز، مشکلات شدید تنفسی و مراجعه هزاران نفر به مراکز درمانی را در این مناطق به همراه داشت که نشان داد که پدیده گرد و غبار می تواند چه آثار گسترده ای در پی داشته باشد.
از آن زمان سپاه پاسداران با تشکیل قرارگاه بیابان زدایی و بهره گیری از گروه های جهادی وارد میدان جهاد در بیابان های خوزستان شد و نهال کاری بخشی از ۵۰ هزار هکتار کانون بحرانی ریزگرد شناسایی شده در خوزستان به عهده قرارگاه بیابان‌زدایی سپاه ولی عصر(عج) خوزستان قرار گرفت که فرمانده قرارگاه بیابان‌زدایی خوزستان در گفت و گویی از اجرای ۱۰۰ درصدی نهال کاری توسط این قرارگاه در هفت هزار هکتار از این کانون ها خبر داد.
سرهنگ پاسدار یونس زبیدی می‌گوید: سپاه علاوه بر کاشت نهال در هفت هزار هکتار از کانون های بحرانی ریزگرد داخل خوزستان، برای نگهداری و آبیاری آنها نیز اقدام به اشتغالزایی برای مردم محروم منطقه کرده است.
او کار در گروه های جهادی را فداکارانه و عاشقانه می داند و می‌افزاید: در فاز ابتدایی عملیات بیابان‌زدایی قرارگاه شهدای مدافع حرم، کانون های فوق بحرانی و مستعد خیزش گرد و غبار شناسایی و برای نهال کاری اولویت بندی شد.
وجود یک میلیون و ۲۴۵ هزار هکتار عرصه بیابانی درخوزستان
طبق مطالعات انجام شده از پنج میلیون هکتار منابع طبیعی موجود در خوزستان حدود یک میلیون و ۲۴۵ هزار هکتار عرصه بیابانی است. علاوه بر کانون های گرد و غبار خارجی، هفت کانون گرد و غبار با وسعت ۳۴۵ هزار هکتار در خوزستان وجود دارد.
مدیرکل منابع طبیعی خوزستان می گوید: یک میلیون و ۲۴۵ هزار هکتار عرصه بیابانی در خوزستان وجود دارد که تنها ۳۵ درصد از کارهایی که باید برای کنترل این عرصه‌ها انجام شود، اجرا شده است.
سیدمحمدتقی سجادی، با اشاره به وجود ۲ کانون گرد و غبار پیرامون شهر اهواز می‌افزاید: کاشت چهار میلیون اصله نهال در ۲۵ هزار هکتار، انجام کارهای مدیریت روان آب در ۳۰ هزار هکتار و همچنین ۱۸۰ هزار هکتار برنامه‌های قرق و احیای پوشش طبیعی عرصه‌های تولید کننده گردو غبار پیرامون اهواز انجام شده است.
او بخش قابل توجهی از ریزگردهایی که خوزستان را در بر می‌گیرد را دارای منبع خارجی می داند و می‌گوید: فعال شدن دبیرخانه دایمی کارگروه ملی گردو غبار برای پیگیری کارهایی که باید در کشورهای مجاور برای مدیریت کانون های گرد و غبار آنها از جمله وعده‌های معاون اول رییس جمهور است که امید به تحقق آن داریم.
وی همچنین با تاکید بر توسعه زارعت چوب به عنوان یکی از رویکردهای مهم برای کنترل عرصه های بیابانی خوزستان می‌افزاید: امسال در راستای توسعه فضای سبز خوزستان و حراست از جنگل های طبیعی رویکرد توسعه زراعت چوب در خوزستان به طور جدی عملیاتی شد ضمن اینکه طرح ۸۰ هزار هکتار طرح به عنوان بیابان زدایی مشارکتی با بخش غیردولتی برای نخستین بار تهیه شده است که با کمک بخش خصوصی مسیر کند سیستم دولتی برای درخت کاری را سرعت خواهد داد.
خوزستان در بیم و امید
اگر چه اقدام های مختلف انجام شده برای بیابان زدایی، تثبیت خاک، کنترل روان آب ها و همچنین اجرای طرح های آبخیزداری، قرق و احیای پوشش طبیعی عرصه‌های تولید کننده گرد و غبار و همچنین اراده دولت سیزدهم برای تکمیل کارهای در دست اقدام امیدها را در دل ها برای کاهش شرایط موجود زنده می‌کند، اما تکمیل نشدن طرح های بیابان زدایی در داخل، وجود عرصه های بیابانی بسیار وسیع در کشورهای همجوار و تشدید این شرایط به دلیل کاهش بارندگی در منطقه و افزایش فعالیت های سدسازی توسط ترکیه که منجر به قطع حقابه و گسترش بیابان های عراق می شود، نگرانی ها از ادامه دار شدن وضعیت کنونی را افزایش می دهد.
اگر چه انتظار پایان روزهای گرد و غبار در خوزستان در کوتاه مدت شاید دور از انتظار باشد ولی سوال این است که همانقدر که مسوولان برای انتقال آب از خوزستان به فلات مرکزی پیگیر و دغدغه دارند، برای نفس کشیدن خوزستان چقدر پای کار هستند؟
گزارش از : محمد زمانی
